فرآیند تحقیق و توسعه (Research & Development یا به اختصار R&D) امروزه بیش از هر زمان دیگری مورد نیاز است. در دنیای امروز با تغییراتی بسیار سریع و پر از نوسان مواجهیم که هر یک اثرات مختلفی در حوزه کسبوکار داشتهاند؛ چه تغییرات مرتبط با گسترش دانش و نوآوریهای هرروزه (و در نتیجه نیاز به تطبیق سیاستهای کسبوکارها با این نوآوریها) و چه تغییراتی که نیازها، خواستهها و تقاضای مشتریان و به طور کلی بازار را تحت تأثیر قرار داده است. از این رو شرکتها، سازمانها و کسبوکارهای مختلف به شناخت درست و بهروز تحولات و شرایط محتمل پیشِ رو برای دستیابی به یک سطح رقابتی مناسب و در نتیجه سودآوری پایدار احساس نیاز میکنند. در این مقاله قصد داریم کمی جزئیتر به نحوه و سازوکار فرآیند تحقیق و توسعه در کسبوکارها بپردازیم.
از جمله عوامل مهمی که منجر به ایجاد شکاف بین کشورها شده است تفاوت در توانمندی آنها در انجام نوآوری مداوم در تمامی ابعاد به ویژه ابعاد اقتصادی و مرتبط با تولید و کسبوکار است. با توجه به رشد سریع فناوری به ویژه در دو دهه اخیر و پیشبینی روند رشد آن در آینده، بیشک اگر تمهیدات مناسب اندیشیده نشود با گذشت زمان این شکاف روز به روز بزرگ و بزرگتر خواهد شد.
یکی از راههای مقابله با گسترش این شکاف، افزایش توانمندیهای منجر به نوآوری در سازمانها و کسبوکارها از طریق افزایش فعالیتهای تحقیق و توسعهای در بخشهای مالی و اقتصادی آنها است.
همواره دیدهایم که برخی از شرکتها و کسبوکارها توانستهاند در زمان کوتاهی رشد قابل توجهی را تجربه کنند؛ اما واقعا چه چیزی سرعت رشد تولید محصول یا خدمات این شرکتها را تا این حد سریع کرده است؟
به گفته برخی از اقتصاددانان عامل رشد و پیشرفت اقتصادی سازمانها، شرکتها و به تبع آن جوامع، به طور مستقیم با سرمایهگذاری در ابتکارات، اختراعات و نوآوریها با جهت گیریهای خاص هر مجموعه اقتصادی بستگی دارد.
افزایش ظرفیت، خلاقیت و نوآوری از طریق سرمایهگذاری در فرآیند تحقیق و توسعه و همینطور آموزش نیروی کار به طور پیوسته و به دنبال آن، ارتباط دادن این پژوهش ها با بازار و نیازها میتواند منجر به رشد و گسترش یک کسبوکار در سالهای بعدی حضورش در بازار شود.
به منظور داشتن درک بهتری از اهمیت فرآیند تحقیق و توسعه ضروری است که ابتدا این فرآیند را به طور کامل تعریف کنیم. این تعریف به ما اجازه میدهد که از موقعیت بهتری به فرآیند تحقیق و توسعه نگاه کنیم.
به طور ساده میتوان فرآیند تحقیق و توسعه را فرآیند شناسایی نیاز یا ظرفیتهای بالقوه هر کسبوکار و پس از آن پیدایش اندیشهها، ارزیابی فرضیات، طراحی، تولید، معرفی و انتشار یک محصول، خدمت و یا فرآیند فناورانه به شیوهای نوین (چه در استفاده از یک روش خلاقانه در تولید و یا ارائه هر چه بهتر و آسانتر آن) تعریف کرد.
روی هم رفته، فعالیتهای برنامهریزیشده که در پی بهکارگیری دانش حاصل از تحقیقات یا تجربیات قبلی، با اهداف خاص انجام میشوند و میتواند منجر به تولید محصولات، ابزار خدمات و فرآیندهای جدید و همچنین بهرهبرداری از سیستمها یا اصلاح و بهبود چشمگیر آنها بشود، ماهیت فرآیند تحقیق و توسعه را تشکیل میدهند.
این فرآیند اگرچه در صورت اصولی انجام شدن، نتایج بسیار چشمگیری (چه در رسیدن به اهداف کوتاهمدت و چه بلندمدت) به دنبال خواهد داشت؛ اما همواره احتمال خطر و یا شکست کامل نیز برای این فرآیند وجود دارد؛ چرا که کسبوکارها برای رسیدن مقاصد مطلوبشان اغلب ناچارند این احتمال خطر و حتی هراس از شکست را بپذیرند و آن را مدیریت کنند.
وجود این نگرانیها بیشتر به این دلیل است که معمولا شرکتها و کسبوکارها با عدم قطعیتهای بسیاری در زمینه کسبوکار و بازار هدفشان مواجهاند. گروههای تحقیق و توسعه پیش از هر گونه اقدام و البته ترسیم چشمانداز برای آینده پیشِ روی مجموعه، به دلیل نداشتن اطلاعات کافی، از این مسئله مطمئن نیستند که آیا اهدافی که به دنبال تحققشان هستند از لحاظ فناوری امکانپذیر (مطابق یا قابل انطباق با فناوریهای کنونی) و در عمل قابل اجرا است یا خیر، که در صورت غیرقابل اجرا بودنشان لازم است که دوباره اهداف خود را مطابق با چشماندازها، امکانات و برنامههای مشخص دیگری بازنگری و تبیین کنند.
فرآیند تحقیق و توسعه یک بخش مهم برای بسیاری از کسبوکار هاست. برای مثال ارائه و عرضه محصولات جدید و یا تغییر و بهبود محصولات موجود همواره به عنوان راهی موثر برای کسبوکارها بوده تا مزیت رقابتی خود را حفظ کنند و به دنبال آن بتوانند مناسبترین برنامه سودآوری را داشته باشند.
در زمان توسعه یک محصول، فرآیند و یا خدمات جدید و همینطور هنگام بازبینی محصولات قبلی و تصحیح آنها فرآیند تحقیق و توسعه یکی از اولین مراحل اجرایی در ساختار هر کسبوکار است.
فرآیند تحقیق و توسعه یا دقیقتر، چرخه تحقیق و توسعه، اغلب با ایدهپردازی و فرضیهسازی شروع میشود، به دنبال آن به تحقیق و کشف روشهای مختلف برای تولید آن محصول و عرضه خدمات میپردازد و سپس وارد مرحله طراحی و توسعه میشود. پس از آن، آزمایشهای نهایی جهت برآورد میزان مقبولیت آن محصولات و خدمات و در نتیجه شیوه و فرآیند تولید انجام میگردد و هر گاه خروجی این چرخه از نظر گروه تحقیق و توسعه به سطح قابل رقابت (و همچنین سطح مطمئنی برای حفظ و تداوم آن نسبت به دیگر رقبا) برسد، آنگاه آن محصول یا خدمت مشخص طبق همان فرآیندی که اصطلاحا امتحان خود را پس داده وارد مرحله توسعه و آمادهسازی برای عرضه به بازار خواهد شد.
اکنون که با ماهیت این فرآیند آشنا شدیم ممکن است این سوال برایتان پیش بیاید که چه طیف خاصی از کسبوکارها نیازمند اجرای تحقیق و توسعه بر روند تولید محصول یا ارائه خدمات خود هستند؟ در پاسخ به این پرسش باید گفت هر سازمان و شرکتی که خواهان رشد و گسترش است طبعا به فعالیتهای تحقیقی و بنیادی (بررسی روند پیشروی مجموعه تاکنون و نگاه به مسیرهای محتمل پیشِ رو در آینده) نیاز دارد. بنابراین:
فرآیند تحقیق و توسعه برای اغلب بیزنسها و کسبوکارهای بزرگ و کوچک و همچنین طیف گستردهای از بخشها و صنایع، مورد استفاده قرار میگیرد. گستره کاربرد این فرآیند شامل صنایعی است که به طور متمرکز بر پروژههای تحقیق و توسعه متکی هستند؛ از صنایع غذایی و داروسازی و علوم طبیعی و مهندسی پزشکی گرفته تا حوزههایی مانند نرمافزار و فناوری، خودروسازی و صنعت ساختمان (حوزه ساخت و مهندسی آن).
همه مراحل تحقیق و توسعه با ایدهپردازی و طرح فرضیه شروع میشوند. اندیشهها و فرضیات مطرحشده میتواند مرتبط با شناسایی یک مسئله یا بحران با رویکرد برطرف کردن آن یا کشف فرصتهای جدید پیشِ رو و راههای بهرهبرداری از آنها باشد.
پس از مشخص شدن هدفی که کسبوکار به دنبال آن است، فرآیند تحقیق و توسعه در فاز بعدی خود بر شناسایی و یافتن راههایی متمرکز میشود که میتواند آن مجموعه را به اهداف مطلوب و تعیینشده برساند.
در حقیقت، همانطور که قبلا هم اشاره کردیم، گروه تحقیق و توسعه سعی دارد در این مرحله به این اطمینان برسد که آیا این مقاصد از لحاظ فناوری (و امکانات موجود متناسب با حوزه هر کسبوکار) قابلانجام است و اگر چنین است ارزیابی کند تا چه میزان امکانات موجود میتواند آن مجموعه و سازمان را به ایدهآل خود نزدیک کند و پس از رسیدن به اهداف، برآورد کند تا چه مدت زمانی این مزیت را در بین رقبا حفظ خواهد کرد؟
آنچه که در ارتباط با تحقیق و توسعه مهم است اولویت ها و روشهای تحقیقاتی مبتنی بر نیاز آن شرکت یا کسبوکار خاص است. معمولا تحقیق را بر مبنای معیارهای مختلفی دستهبندی میکنند. آنچه در ادامه میآید دستهبندی بر اساس بنیاد ملی علوم آمریکا است.
تحقیقات پایه پیشتر گفته میشد که هدف تحقیق پایه درک یا دانشی عمیق درباره موضوع مورد مطالعه است و نه کاربرد عملی آن، اما این بنیاد با در نظر گرفتن اهداف صنعتی این تعریف را اصلاح کرده و اشاره میکند که تحقیق پایه آن بخش از دانش علمی را پیش میبرد که اهداف مشخص و تجاری ندارد. هر چند ممکن است این تحقیقات در حوزه علایق فعلی یا آتی سازمان تحقیق کننده قرار داشته باشد. تحقیقات کاربردی هدف از تحقیق کاربردی به دست آوردن درک یا دانش لازم برای تعیین و استفاده از ابزاری است که به وسیله آن، نیاز شناساییشده برطرف گردد. تحقیقات کاربردی در حوزه کسبوکار و تولید عبارت است از کشف دانش علمی تازهای که اهداف تجاری مشخصی را درباره فرآورده یا فرآیند تولید آن دنبال میکند. تحقیقات توسعهای (توسعه) عبارت است از کاربرد اصولی دانش (منطبق بر برنامه توسعه آن مجموعه) یا مفاهیم حاصل از تحقیق در جهت تولید محصولات، ارائه خدمات یا بهکارگیری روشهای سودمند طراحی و تولید.
در مجموع میتوان گفت مرحله طراحی و توسعه محصول، در حقیقت مرحله عبور از ایده به سمت یک محصول مشخص یا فرآیند خاص است و شامل طراحی، ساخت نمونه اولیه، آزمایش، بررسی کیفیت و کارایی و البته برگشت و تصحیح آن میشود. ساخت نمونه اولیه یک گام مهم و کلیدی در مرحله توسعه و طراحی است؛ چراکه مسائل و مشکلات در این مرحله شناسایی و برطرف خواهند شد و به این ترتیب فرآیند طراحی بهبود پیدا کرده و بهصرفهتر پیش میرود.
فرآیند تحقیق و توسعه میتواند به منظور داشتن خروجیهای متفاوتی به شرح زیر برای هر کسبوکار انجام شود:
فرآیند تحقیق و به دنبال آن توسعه محصول اغلب پا به پای هم پیش میروند؛ به این معنی که تغییرات سریع در نوع تقاضای مشتریان و البته فناوریهای مورداستفاده موجب میشود که همواره نیاز به تطبیق و سازگاری یک کسبوکار با شرایط پیرامون خود باشد.
قدم بسیار مهم، پیش از تولید یک محصول درک عمیق از بازار و فضای بالقوه موجود در آن برای عرضه محصولات یا خدمات و همچنین شناخت دقیق نیازمندیهای کاربران (بسته به زمان و شرایط) است. با داشتن چنین دیدگاهی، هر بیزنس، سازمان و یا استارتاپ (که نیاز به نوآوری در آنها بیشتر احساس میشود) میتواند در بازههای مشخص و مطابق با اصول از پیش تعیینشده (از سوی گروههای تحقیق و آیندهپژوهی) به تولید محصول و خدمت بپردازند و میزان رقابتپذیری خود را حفظ کنند و یا حتی به فکر ارتقای آن باشند.
مفاهیم و فرضیات متفاوتی در حین فرآیند تحقیق، ایجاد و از لحاظ میزان مقبولیت (در بازار) ارزیابی میشوند و سپس با توجه به آنها یک نمونه اولیه ساخته و تحقیقات و آزمایشهای بعدی به مرور زمان بر روی آن انجام میشود.
بخش اساسی دیگر در فرآیند تحقیق و توسعه، ارزیابی مداوم محصولات، خدمات و فرآیندهای موجود در یک شرکت، سازمان یا بنگاه اقتصادی است. چنانچه برخی از خدمات، محصولات و فرآیندها دیگر برای بازار مشخصی، سودده و دارای ارزش افزوده نباشند، آنگاه ادامه تولید آن به همان شیوه قبل موجب زیان برای آن کسبوکار میشود که بایستی راههای پیشِ رو (چه برای اصلاح روند، چه توقف تولید) بررسی شوند.
به علاوه فرآیند تحقیق و توسعه میتواند در زمینه استفاده از یک فناوری از پیش توسعهیافته نیز به کار رود؛ به این شکل که یا خدمترسانی و دسترسی آسانتر از قبل صورت گیرد یا شیوه جدید موجب کاهش هزینه، افزایش کارایی و یا بهبود امنیت یک سیستم تولید یا خدماتدهی باشد.
علت اصلی این توجه، به ویژه در سازمانها و شرکتهای امروزی به چند دلیل بدیهی و در عین حال مهم و اساسی است؛ از جمله:
۱- محیطی که سازمانها با آن درگیرند ثابت نیست و به طور مستمر و با شتاب، دستخوش تغییر و تحول همهجانبه میشود و تنها سازمانهایی که بتوانند این تغییرات را مدیریت کنند و بنا بر نوسان شرایط محیطی، در سازمان خود تحول لازم و بهموقع را ایجاد کنند قادر به تداوم حیات و بقای خود هستند.
۲- سازمانها برای توسعه و رشد خود باید از درون متحول شوند و به سوی برتری و رقابت پذیری بیشتر حرکت کنند، بنابراین توسعه یافتگی شرکتها و سازمانها زمانی رقابت پذیری مطلوب را در پی خواهد داشت که عامل اصلی تغییر یعنی مدیران آن مجموعه ها بتوانند با آسیبشناسی بهموقع از بروز مشکلات در سازمان مطلع شده و با کشف علل بروز آنها راهکارهای بهبود را (که لازمه پرداختن عمیق به مبحث آیندهپژوهی است) به اجرا درآورد.
۳- پس از درک نیاز به ایجاد تغییر و تحول درون یک مجموعه، تصمیمگیرندگان و عوامل اجرایی هر کسبوکاربه این باور رسیدهاند که هرگونه تغییر یا بهبود در شرکت آنها زمانی نتیجهبخش است که مبتنی بر دانش و آگاهی و به دور از تصمیمات لحظهای (هر چند آن تصمیمات در آن لحظه مناسب به نظر برسد،) باشد. این اتفاق زمانی میسر است که دانش و آگاهی لازم به شیوههای مناسب و مختص به همان شرکت به دست آورده شود. مطالعه آسیبشناسی و به دنبال آن، ایدهپردازیها و ترسیم چشماندازهای ممکن، محتمل و مطلوب برای یک کسبوکار یکی از همین شیوههاست که در حوزه تحقیق و توسعه و آیندهپژوهی قرار میگیرد.
کسبو کارها و بنگاههای اقتصادی به عنوان یک سازمان همواره تحت تأثیر سه نیروی قوی قرار دارند و لازم است توانایی انعطاف در مقابل این سه نیرو را به دست آورند تا قادر باشند با تغییر و تحول بهموقع، اثر تخریبی این نیروها را بر خود حداقل و امکان استفاده از فرصتهای بالقوه را حداکثر کنند. این سه نیرو عبارتند از:
با توجه به دلایل فوق نه تنها توسعه و رشد بلکه حفظ وضعیت کنونی هر سازمان نیز به سادگی ممکن نیست و مدیران و تصمیمگیرندگان آنها باید با شناخت کامل و به موقع از موقعیت خود و پایش محیط ارائه محصول یا خدمات و همچنین درک کافی از دستاوردهای حوزه فناوری، بهترین راهحل را برای شناخت منابع و ظرفیتهای بالقوه و همچنین استفاده بیشتر از ظرفیتهای موجود و رفع موانع مرتبط با ارتقای بهرهوری و رقابتپذیری را کشف کنند و با اقدامات بهموقع، آن راهکارها را به اجرا درآورند.
پایه اصلی و از جمله الزامات اولیه این اقدامات در راستای حفظ سطح و ارتقای رقابتپذیری، انجام تحقیقات توسعهای مستمر در بازههای زمانی مشخص، همراه با انجام مطالعات تخصصی آسیبشناسی برای شناسایی به موقع علائم مشکل و ریشه علتها و در نتیجه، یافتن راه حلهای مناسب برای مواجهه با آنهاست.
پایه اصلی و از جمله الزامات اولیه این اقدامات در راستای حفظ سطح و ارتقای رقابتپذیری، انجام تحقیقات توسعهای مستمر در بازههای زمانی مشخص، همراه با انجام مطالعات تخصصی آسیبشناسی برای شناسایی به موقع علائم مشکل و ریشه علتها و در نتیجه، یافتن راه حلهای مناسب برای مواجهه با آنهاست. نکتهای که باید به آن توجه داشت این است که به همان میزان که فرآیند تحقیق و توسعه و کشف آسیبها و فرصتها مهم است، پرداختن اصولی به آن نیز درجه اهمیت بالایی دارد.
بانبراین سعی کنید که در این راه حتما با کارشناسان این حوزه مشورت کنید. اگر در این زمینه به راهنمایی نیاز داشتید، ما در عظیممدیا در کنار شما هستیم و چنین تخصصی را در اختیارتان میگذاریم.
منابع: What is R&D نقش مراکز تحقیق و توسعه در نوآوری تحقیقات توسعهای و توسعه مدل کسبوکار
با توجه به آنچه گفته شد، امروزه شرکتها و کسبوکارهای متفاوت علاوه بر سعی برای حفظ بقا و جلوگیری از سقوط باید برای عبور از مرز خوب بودن و رسیدن به ایدهآلهایشان تلاش کنند وگرنه حتی قادر به حفظ وضع موجود هم نخواهند بود. همین موضوع است که تحقیق و توسعه را به یکی از اصلیترین فعالیتهای هر شرکت و بنگاه اقتصادی (با هر شکل فعالیت ) تبدیل میکند.